Mục lục
Xyanua là một chất độc đối với con người, gây chết người nhanh chóng dù cho bạn uống, hít hay chạm trúng. Hợp chất này đã được dùng nhiều trong các cuộc chiến và khủng hoảng trong quá khứ. Nó đầu độc chuỗi vận động ty thể trong tế bào khiến chúng không thể lấy oxy.
1. Xyanua là gì?
Xyanua (CN) là một hóa chất tự nhiên được tìm thấy trong nhiều loại thực vật, nó đã được sử dụng trong các cuộc chiến tranh và đầu độc trong 2 thiên niên kỷ qua. Chất này có khả năng gây chết người rất cao, cho dù hít phải khí, nuốt phải ở dạng rắn, hoặc hấp thụ qua tiếp xúc tại chỗ. Hai vụ việc khét tiếng trong lịch sử gần đây – Vụ thảm sát Jonestown năm 1978 và vụ đầu độc thuốc Tylenol năm 1982 – làm nổi bật khả năng gây chết người của chất độc này.
Lần đầu tiên được phân lập vào năm 1782, xyanua là một hợp chất bao gồm carbon ba liên kết với nitơ (CN). Nó có thể được thải ra từ các nguồn tự nhiên như từ một số loại thực phẩm, một số hóa chất công nghiệp và trong khói thuốc lá. Nó cũng được sử dụng trong sản xuất thuốc trừ sâu.
Trong y học, chất này có thể được tìm thấy trong thuốc chống tăng huyết áp, natri nitroprusside, trong đó mỗi phân tử chứa 5 phân tử xyanua. Nguyên nhân phổ biến nhất của ngộ độc xyanua là do ngạt khói trong các đám cháy.
2. Tác động
2.1. Sử dụng xyanua trong chiến tranh hóa học
Việc sử dụng chất này trong chiến tranh đã có từ thời Chiến tranh Pháp – Phổ (1870-1871), trong đó Napoléon III đã thúc giục quân đội của mình nhúng đầu lưỡi lê của họ vào chất độc. Hoàng đế La Mã Nero (37-68) cũng dùng nước nguyệt quế anh đào chứa xyanua làm chất độc.
Cả hai cuộc Chiến tranh thế giới đều chứng kiến việc sử dụng chất độc này: trong Thế chiến I, nó được sử dụng bởi quân đội Pháp và Áo; và Đức Quốc xã đã sử dụng sản phẩm diệt loài gặm nhấm Zyklon B để giết hàng triệu người trong Thế chiến thứ hai. Trong những năm 1980, nó còn được sử dụng trong Chiến tranh Iran-Iraq với người Kurd ở Iraq và Syria.
Năm 1995, vụ Aum Shinrikyo đình đám Nhật Bản đã đặt chất này trong phòng tắm tàu điện ngầm.
Hợp chất độc này gây ra mối đe dọa liên tục như một vũ khí khủng bố, cho dù nó được phân phối ở dạng uống qua natri xyanua và kali xyanua hay dưới dạng khí thông qua hydro xyanua và cyanogen clorua.
2.2. Cơ chế và độc động học
Xyanua đầu độc chuỗi vận chuyển ty thể trong tế bào và khiến cơ thể ta không thể lấy năng lượng (adenosine triphosphate-ATP) từ oxy. Cụ thể, nó liên kết với phần a3 (phức hợp IV) của cytochrome oxidase và ngăn tế bào sử dụng oxy, gây ra cái chết nhanh chóng.
Sự giải phóng khí xyanua trong không khí, dưới dạng hydro hoặc clorua xyanua, sẽ gây chết cho 50% những người tiếp xúc ở mức 2.500-5.000 mg / phút / m^3 và 11.000 mg / phút / m^3 tương ứng. Khi uống dưới dạng natri hoặc kali xyanua, liều lượng gây chết người là 100-200 mg.
3. Dấu hiệu và triệu chứng
Xyanua giết người nhanh chóng: tử vong xảy ra trong vài giây sau khi dùng một liều khí gây chết người này và trong vòng vài phút sau khi ăn phải một liều lượng muối CN. Hệ thống thần kinh trung ương và hệ thống tim mạch bị ảnh hưởng chủ yếu nhất. Các dấu hiệu và triệu chứng của ngộ độc chất này bao gồm:
- Hệ thần kinh trung ương: nhức đầu, lo lắng, kích động, lú lẫn, hôn mê, co giật.
- Tim mạch: nhịp tim chậm, sau đó là nhịp nhanh phản xạ, hạ huyết áp và phù phổi.
- Khác: tổn thương phổi cấp tính, buồn nôn và nôn, màu da đỏ anh đào.
Những người sống sót sau khi trúng độc có thể bị bệnh Parkinson, giảm thị giác và các rối loạn thần kinh khác.
4. Biện pháp xử lý khi trúng xyanua
Trước khi dùng thuốc giải độc, bệnh nhân phải được di chuyển khỏi khu vực chứa nhiều chất độc này, cởi bỏ quần áo và rửa sạch da bằng xà phòng và nước. Nếu đã ăn phải muối xyanua, than hoạt tính có thể ngăn cản sự hấp thu qua đường tiêu hóa.
Xử trí ngộ độc chất này dựa trên nguyên tắc đảo ngược và / hoặc thay thế liên kết xyanua với cytochrome a3. Có 2 phương thức điều trị chính: bộ thuốc giải độc xyanua và hydroxocobalamin.
- Bộ công cụ giải độc xyanua: Bộ công cụ này gồm 3 thành phần: amyl nitrit, natri nitrat và natri thiosulfat nhằm giải phóng xyanua khỏi cytochrome a3 bằng cách cung cấp mục tiêu mà xyanua có lực hút cao hơn. Amyl nitrit và natri nitrat IV gây ra sự hình thành methemoglobin, mà xyanua có ái lực liên kết cao. Natri thiosulfat cung cấp một nguồn lưu huỳnh mà enzyme rhodan – con đường chính để chuyển hóa xyanua – sử dụng để giải độc tố này.
- Hydroxocobalamin (Cyanokit): Ngoài methemoglobin, xyanua cũng có ái lực liên kết mạnh với coban. Hydroxocobalamin, chứa coban, trở thành cyanocobalamin (vitamin B12) sau khi liên kết với xyanua. Sau đó nó được bài tiết qua nước tiểu.
Mặc dù rất hiếm khi hồi phục sau một cuộc tấn công hóa học, nhưng nạn nhân vẫn có thể sống sót sau khi phơi nhiễm dưới mức chết người, cho dù do nuốt phải, hít phải khói hoặc tiếp xúc với các sản phẩm công nghiệp có chứa xyanua.
5. Kết
Như vậy, bài viết đã giới thiệu đến các bạn sơ lược về xyanua, những sự nguy hiểm của nó đã được tận dụng trong chiến tranh như một vũ khí hóa học lợi hại. Nó nguy hiểm cho con người dù nuốt, hít hay tiếp xúc. Hy vọng bài viết đã giúp bạn hiểu hơn về chất này, cách nó tác động và biện pháp giải độc.
