Mục lục
Tư duy phản biện là một quá trình bạn cố gắng suy nghĩ, đánh giá mọi thứ mà không bị lấn át bởi cảm xúc hoặc chủ quan. Vậy tư duy này là gì, chúng có lợi ích gì, những kỹ năng liên quan và làm cách nào để suy nghĩ phản biện trong tư duy.
1. Tư duy phản biện là gì?
Tư duy phản biện là khả năng suy nghĩ rõ ràng và hợp lý của con người, hiểu được mối liên hệ hợp lý giữa các ý tưởng. Nó liên quan đến việc đánh giá các nguồn thông tin, chẳng hạn như dữ liệu, dữ kiện, hiện tượng quan sát được hay kết quả nghiên cứu.
Chúng đã là chủ đề của nhiều cuộc tranh luận và suy nghĩ kể từ thời các triết gia Hy Lạp sơ khai như Plato và Socrates. Và chúng tiếp tục là chủ đề thảo luận trong thời đại hiện đại. Chẳng hạn như khả năng nhận biết tin tức giả trong thời đại công nghệ thông tin ngày nay.
Tư duy phản biện có thể được mô tả là khả năng tham gia vào suy nghĩ phản xạ và độc lập. Về bản chất, nó đòi hỏi bạn phải sử dụng khả năng suy luận của mình. Nghĩa là bạn trở thành một người học tích cực luôn muốn xác thực thông tin; hơn là một người chỉ tiếp nhận thông tin một cách thụ động.
Người có kỹ năng tư duy này có thể:
- Hiểu được mối liên hệ giữa các ý tưởng.
- Xác định tầm quan trọng và mức độ liên quan của các lập luận và ý tưởng.
- Ghi nhận, xây dựng và thẩm định các lập luận.
- Xác định những mâu thuẫn và sai sót trong lập luận.
- Biết tiếp cận vấn đề một cách nhất quán và có hệ thống.
- Suy ngẫm về sự biện minh cho các giả định, niềm tin và giá trị của riêng họ.
2. Một số ví dụ
Tư duy phản biện có thể được sử dụng ở mọi nơi và mọi ngành:
- Y tá phân tích phân tích các trường hợp và quyết định thứ tự điều trị cho bệnh nhân.
- Một thợ sửa ống nước đánh giá các vật liệu phù hợp nhất cho một công việc cụ thể.
- Một luật sư xem xét bằng chứng và đưa ra chiến lược để thắng kiện hoặc quyết định có nên dàn xếp ngoài tòa án hay không.
- Nhà phân tích các biểu mẫu phản hồi của khách hàng và sử dụng thông tin này để phát triển một buổi đào tạo về dịch vụ khách hàng cho nhân viên.
3. Một số kỹ năng tư duy phản biện
3.1. Phân tích
Một phần của tư duy phản biện là khả năng xem xét cẩn thận một thứ gì đó, cho dù đó là một vấn đề, một bộ dữ liệu hay một văn bản.
Những người có kỹ năng phân tích có thể kiểm tra thông tin; nghiên cứu và hiểu được ý nghĩa của nó; giải thích đúng đắn cho người khác về hàm ý của thông tin đó.
- Đặt câu hỏi chu đáo
- Phân tích dữ liệu
- Nghiên cứu
- Diễn dịch
- Phán xét
- Đặt câu hỏi cho các bằng chứng
- Nhận dạng các mẫu
- Chủ nghĩa hoài nghi
3.2. Giao tiếp
Thông thường, nếu bạn chia sẻ kết luận của mình với nhà tuyển dụng hoặc với một nhóm đồng nghiệp. Bạn cần có khả năng giao tiếp với những người khác để chia sẻ ý tưởng của mình một cách hiệu quả. Bạn cũng có thể cần tham gia tư duy phản biện trong một nhóm. Trong trường hợp này, bạn sẽ cần làm việc với những người khác và giao tiếp hiệu quả để tìm ra giải pháp cho các vấn đề phức tạp.
- Lắng nghe tích cực
- Thẩm định, định lượng, đánh giá
- Hợp tác
- Giải trình
- Thuyết trình
- Làm việc theo nhóm
- Giao tiếp bằng lời nói
- Giao tiếp bằng văn bản
3.3. Sáng tạo trong tư duy phản biện
Tư duy phản biện là tư duy liên quan đến sự sáng tạo và đổi mới. Bạn có thể cần phải phát hiện ra các mẫu trong thông tin bạn đang xem hoặc đưa ra giải pháp mà chưa ai nghĩ đến trước đây. Tất cả những điều này liên quan đến một con mắt sáng tạo có thể có một cách tiếp cận khác với tất cả các cách tiếp cận khác.
- Uyển chuyển
- Khái niệm hóa
- Sự tò mò
- Trí tưởng tượng
- Kết nối bản vẽ
- Suy luận
- Dự đoán
- Tổng hợp
- Tầm nhìn
3.4. Tư duy mở
Để suy nghĩ mở và chín chắn, chính xác, bạn cần có khả năng gạt bỏ mọi giả định hoặc phán đoán sang một bên và chỉ đơn thuần phân tích thông tin bạn nhận được. Bạn cần phải khách quan, đánh giá ý kiến không thiên vị.
- Công bằng
- Khiêm tốn
- Tính khách quan
- Quan sát
- Suy ngẫm
3.5. Giải quyết vấn đề
Giải quyết vấn đề là một kỹ năng tư duy phản biện, nó liên quan đến việc phân tích một vấn đề, đưa ra và thực hiện một giải pháp cũng như đánh giá mức độ thành công của kế hoạch. Khi làm việc không chỉ bạn cần phải suy nghĩ mở, chín chắn về thông tin. Bạn cũng cần có khả năng đưa ra các giải pháp thiết thực.
- Chú ý đến chi tiết
- Làm rõ
- Quyết định
- Đánh giá
- Căn cứ
- Nhận dạng các mẫu
4. Quá trình tư duy phản biện
Tư duy phản biện được chia thành ba giai đoạn: làm rõ, kiểm tra cơ sở lý luận và quyết định hành động. Bằng cách lặp lại quá trình này, chúng ta có thể ra quyết định bằng hành động tốt hơn.
4.1. Làm rõ
Đây là bước đầu tiên trong tư duy phản biện. Làm rõ là quá trình cố gắng nắm bắt chính xác các “vấn đề” mà bạn hiện đang cần giải quyết và yêu cầu và cơ sở lý luận” của bản thân hoặc người khác.
Bạn đã bao giờ quên mất mình những vấn đề cơ bản nhất ban đầu của mình chưa? Làm rõ là làm rõ các yếu tố rất quan trọng để bạn xác định lại mục tiêu giải quyết vấn đề, dẫn đến việc giải quyết các vấn đề đó một cách hiệu quả hơn.
4.2. Kiểm tra nền tảng của lý luận – cần thiết cho một tư duy phản biện
Quá trình này xem xét cơ sở lý luận từ nhiều khía cạnh khác nhau. Về nguồn thông tin, bạn hãy xem xét các tiêu chí để xác định tính chắc chắn của chúng. Chẳng hạn, cơ sở lý luận đó là một ý kiến chủ quan hay một sự việc đang diễn ra? Nếu là các bằng chứng nghiên cứu khoa học thì quả khảo sát là có mục tiêu khảo sát là gì, cỡ mẫu, phương pháp khảo sát có phù hợp không và xác nhận kết quả có đáng tin cậy hay không. Thường thì các cơ sở vững chắc sẽ thu được theo cách này.
4.3. Suy luận
Việc này đề cập đến việc mọi người phải tập trung vào mối liên hệ giữa các vấn đề, tuyên bố, căn cứ, và cách đưa ra các căn cứ này.
Hãy nhớ rằng cơ sở lý luận là một tuyên bố. Hãy xem liệu tuyên bố đó có hợp lý và tương ứng với vấn đề của bạn hay không. Và nếu có sai sót, hãy xem xét lý do.
Ba quá trình của tư duy phản biện này luôn diễn ra theo chu kỳ hình tròn. Nghĩa là khi bạn thực hiện xong thì cũng vẫn là không xong. Bạn tiếp tục làm lại quy trình này để có thể đưa ra những quyết định tốt hơn.
5. Các lợi ích
Thứ nhất là tư duy phản biện giúp cải thiện độ chính xác của việc giải quyết vấn đề.
Nói chung thì không có giải pháp hoàn hảo cho vấn đề. Một giải pháp sẽ có những thiếu sót cần giải quyết mà trong đó, nhờ tư duy này mà chúng ta có thể phản biện hợp lý, tìm thấy mâu thuẫn, thiếu sót này trong sự vật và ý kiến.
Thứ hai là giúp bạn có thể phân biệt bản chất của sự vật. Tư duy phản biện là một quá trình suy nghĩ quyết định bản chất của sự vật. Bằng cách đặt các câu hỏi như “Tại sao điều này xảy ra?” và “Điều này có thực sự đúng không?”, bạn có thể sẽ có những ý tưởng khách quan thay thế các ý kiến chủ quan của mình.
Nó cũng giúp loại bỏ các đối số và dữ liệu mà bạn không thực sự cần và chỉ nhận được thông tin thực sự quan trọng. Nếu có thể giảm bớt thông tin không cần thiết này, bạn có thể không đi quá xa vấn đề ban đầu của các cuộc thảo luận và khiến chúng dễ giải quyết hơn khi chỉ xem các yếu tố cần thiết liên quan. Bằng cách này, bạn không cần phải lãng phí thời gian và công sức nữa.
6. Thực hành tư duy phản biện
Bài viết này không có ý nghĩa chỉ để giúp bạn hiểu, tôi còn mong rằng bạn có thể áp dụng phản biện vào trong tư duy mình một cách hiệu quả. Vậy phải phản biện như thế nào? Bởi vì đây là một loại hình tư duy rất cần thiết. Có ba điểm cần để thực hành tư duy này:
Chúng ta hãy xem xét kỹ hơn các điểm chính của “luôn luôn nhận thức được mục tiêu”, “nhận thức được những thói quen và thành kiến của tư duy”, và “tiếp tục đặt câu hỏi.”
Điểm thứ nhất, luôn luôn nhận thức được mục tiêu của bạn
Thiết lập mục tiêu là rất quan trọng đối với tư duy phản biện, như đã làm rõ phía trên. Bởi vì nếu bạn không làm rõ những gì bạn cần nghĩ, bạn sẽ dành nhiều thời gian và công sức suy nghĩ cho những thứ không liên quan. Bằng cách thiết lập mục tiêu một cách chính xác, bạn có thể tránh những sai lầm, lệch hướng của cuộc thảo luận hay giải quyết vấn đề; mà chỉ tập trung vào các chi tiết chính thôi.
Điểm thứ hai là nhận thức được thói quen mình và sự thiên vị của tư tưởng
Cho dù một người có trung lập và công bằng đến mức nào, con người luôn có định kiến.
Miễn là bạn có kinh nghiệm và ký ức của riêng bạn, bạn không thể hoàn toàn thoát khỏi sự chủ quan.
Trong tư duy phản biện, điều quan trọng là bạn phải xem xét, xác định trước những thói quen và thành kiến của tư duy cá nhân của bạn. Bạn cũng có thể xem xét ý kiến và suy nghĩ của những người khác. Nghĩa là bạn đang tiếp thu những quan điểm khác nhau để tạo ra tính khách quan. Điều cần thiết là phải nhận thức được rằng “cách suy nghĩ của tôi là thiên vị” và “có khả năng là tôi sai.”
Lúc đầu, một số người cảm thấy khó chịu hoặc thậm chí là dị hợm với việc bản thân nghi ngờ về suy nghĩ của mình. Nhưng để có được một câu trả lời tốt hơn, bạn cần phải cải thiện được điều này.
Điểm cuối cùng là tiếp tục đặt câu hỏi. Đây chính là hình thái điển hình của phản biện
Thông tin, dữ liệu quan trọng thông qua bản chất của sự vật không phải là một điều mà bạn có thể được học trong một khoảng thời gian ngắn. Vì vậy, phản biện ở đây là bạn cần là cần thiết lặp đi lặp lại các câu hỏi hơn nữa, vì bạn đang cố gắng để thực hành tư duy này mà.
7. Kết
Như vậy, tư duy phản biện là khả năng suy nghĩ liên tục, đặt câu hỏi liên tục, hoài nghi liên tục,… và chú ý đến tính hợp lý của một sự vật, hiện tượng, nghiên cứu, quan điểm nào. Tư duy này đem lại rất nhiều lợi ích cho bạn như giải quyết vấn đề hiệu quả, tìm ra ý tưởng mới. Hy vọng sau bài viết bạn đã hiểu hơn và có thể áp dụng thành công.
