Cây Dương Xỉ: Phân Loại, Đặc ĐiểmVà Những Điều Thú Vị

Cây dương xỉ là một loài thực vật xuất hiện trước cả khủng long. Chúng không có hoa hay hạt và sinh sản bằng bào tử. Vậy dương xỉ có những đặc điểm gì, bao nhiêu loại và cách trồng ra sao? Hãy cùng tôi đến với bài viết thông tin về dương xỉ dưới đây.

1. Cây dương xỉ là cây gì

Cây dương xỉ là một nhóm thực vật cổ thụ, có niên đại hàng trăm triệu năm và thậm chí có niên đại trước cả khủng long. Dương xỉ không có hoa, sinh sản hữu tính bằng cách tạo bào tử chứ không phải hạt. Hoặc đôi khi có thể sinh sản sinh dưỡng, như loài dương xỉ biết đi.

 Bào tử chúng có dạng hình cầu hoặc tam giác và có màu đỏ, nâu, vàng hoặc đen. Hầu hết các loài tạo bào tử ở mặt dưới hoặc rìa lá của chúng.

Có khoảng 11.000 loài dương xỉ, hầu hết chúng sống ở các khu rừng nhiệt đới ẩm và cận nhiệt đới trên khắp thế giới. Thay vì vỏ và gỗ đặc trưng cho thân của cây hạt giống, thân của cây dương xỉ bao gồm các thân rễ được biến đổi để phát triển theo chiều thẳng đứng và phủ một lớp rễ phụ dày đặc. Những thân cây này có thể đạt đến chiều cao từ 25 mét trở lên ở một số loài. 

2. Phân loại cây dương xỉ

Người ta không chắc chắn số lượng chính xác các loài dương xỉ. Nhiều loài đã tuyệt chủng trong thế kỷ trước do môi trường sống phải chịu sức ép từ sự can thiệp của con người. Một số họ dương xỉ được khám phá bao gồm:

• Lophosoria 
• Metaxya
• Sphaeropteris
• Alsophila 
• Nephelea 
• Trichipteris
• Cyathea 
• Cnemidaria
• Dicksonia 
• Cystodium
• Thyrsopteris 
• Culcita 
• Cibotium 
• Azolla

Kích thước của dương xỉ và lá của chúng cũng khác nhau đáng kể giữa các loài khác nhau. Cây dương xỉ thuộc họ Cyathea là lớn nhất. Chúng là loài thực vật nhiệt đới có thể cao từ 18m trở lên và có các lá dài từ 5m trở lên. Ngược lại, các loài trong chi Azolla, một nhóm dương xỉ sống nổi dưới nước lại có những chiếc lá rất đơn giản với đường kính nhỏ hơn 0,5cm.

3. Đặc điểm chung

Dương xỉ có nhiều loại, nhiều hình dạng và kích cỡ khác nhau. Từ loại rất nhỏ như dương xỉ hình thận, đến dương xỉ cây cao 20 mét. Tuy nhiên hầu hết các chúng đều có chung cấu trúc cơ bản.

Cây dương xỉ có 3 phần chính – thân rễ, các lá và cấu trúc sinh sản gọi là túi bào tử. 

Thân rễ là thân của cây dương xỉ. Nó có 3 dạng cơ bản như sau:

• Thân rễ thẳng chùm, là một khối rắn chắc tạo thành một chùm. Bạn có thể thấy loại thân rễ này trên cây dương xỉ vua hoặc dương xỉ vương miện.
• Thân rễ mọc nghiêng, leo dọc hoặc leo dưới mặt đất. Nó thậm chí có thể leo lên cây. Dương xỉ Blechnum filiforme (Thread fern) là ví dụ cây có thân rễ leo.
• Thân rễ thẳng đứng. Loại này có thể phát triển thành một thân cây ngắn hoặc cao. Thân cây ponga (dương xỉ bạc) là một thân rễ thẳng đứng.

Các lá của cây dương xỉ thường có một cuống lá với phiến phẳng chia thành nhiều đoạn. Các chiếc lá mới được mọc ra từ thân rễ. Chúng được cuộn chặt lại thành một hình xoắn ốc, và từ từ bung ra khi chúng trưởng thành. Mặt trên của lá giữ chức năng kép. Chúng vừa dùng để quang hợp, vừa mang bào tử để sinh sản.

Các bào tử phát triển bên trong vỏ bọc được gọi là túi bào tử. Các túi này được tìm thấy ở mặt dưới của lá. Tuy nhiên không phải mọi chiếc lá đều có túi bào tử bên dưới nó. 

3. Sự thật thú vị của cây dương xỉ

3.1. Thời gian

Từ mẫu hóa thạch, các nhà khoa học cho rằng thực vật trên cạn xuất hiện từ dưới nước vào khoảng 475 triệu năm trước. Khoảng 400 triệu năm trước, thực vật có mạch tách ra khỏi thực vật không có mạch, và ngay sau đó, dương xỉ tách ra. Khoảng 350 triệu năm trước, một số họ dương xỉ chính (Cyathea và Dicksonia) được phát hiện trong hồ sơ hóa thạch. Điều này làm cho dương xỉ già hơn hầu hết các động vật trên cạn – một số động vật không xương sống đã ở trên cạn vào thời điểm này – và chúng lâu đời hơn cả khủng long!

Cây dương xỉ phát triển cực kỳ chậm, những cây đáng mơ ước này chỉ tăng khoảng 25-50 mm một năm. Điều này có nghĩa là những cá thể dương xỉ cao lớn mà bạn có thể phát hiện trong một khu rừng già có thể đã lên đến vài thế kỷ.

Tuy nhiên, trong môi trường thích hợp chúng có thể phát triển nhanh hơn. Chính vì thế dù gì thì việc đoán tuổi thật của chúng luôn rất khó khăn.

3.2 Vị trí mọc cây dương xỉ

Dương xỉ được tìm thấy trên khắp thế giới, từ vùng nhiệt đới đến vùng cận Bắc Cực. Một số loài là thực vật thủy sinh nổi tự do, một số loài mọc ở rừng ẩm và một số loài mọc ở vùng khô cằn hoặc bán sơn địa. Trong đó sự đa dạng loài lớn nhất là ở khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới từ nam Mexico đến bắc Nam Mỹ. 

Chúng phát triển mạnh ở vị trí kín gió, ẩm ướt và có bóng râm. Đất có nhiều khoảng trống để ngọn cây có thể tán rộng mà không bị chen chúc. Và loại đất có thể giàu mùn, trung tính đến hơi chua. Có bốn loại môi trường sống đặc biệt mà dương xỉ được tìm thấy: rừng ẩm, râm mát; các đường nứt trên mặt đá, nhất là khi được che chắn khỏi ánh nắng mặt trời; đất ngập nước chua bao gồm cả đầm lầy và đầm lầy; và rừng nhiệt đới, nơi có nhiều loài thực vật biểu sinh.

Ở vùng ôn đới Bắc Mỹ, hầu hết cây dương xỉ là sống trên cạn và phát triển trong rừng. Tuy nhiên ở vùng nhiệt đới, nhiều loài dương xỉ mọc lại như những loài thực vật biểu sinh. Thực vật biểu sinh là thực vật sống dựa vào các thực vật khác, chẳng hạn như các cây gỗ cao to, để hỗ trợ vật chất, đồng thời lấy dinh dưỡng từ các mảnh vụn hữu cơ và nước mưa rơi qua tán rừng.

Dương xỉ cực kỳ cứng cáp và bền bỉ. Chúng thường là những cây đầu tiên có dấu hiệu phục hồi trong những tuần đầu tiên sau trận cháy rừng. Xuất hiện một nhành dương xỉ xanh óng ánh vươn ra giữa màu đen u ám của tro lửa bụi gần như là biểu tượng cho tiềm năng phục hồi cháy rừng.

3.3 Vai trò với con người

Nói chung, dương xỉ có tầm quan trọng kinh tế khá nhỏ đối với con người. Chúng hầu như chỉ được trồng làm làm kiểng trong vườn, hoặc trong nhà.

Nhìn về quá khứ, hầu hết mọi người đều có thể nhận ra dương xỉ cùng các loài thực vật khác sống mạnh mẽ, phủ kín những ngôi rừng nguyên sinh. Chính vì thế, hóa thạch của những loài thực vật này đã đóng góp rất nhiều vào việc hình thành nhiên liệu hóa thạch của chúng ta – than, dầu và khí tự nhiên.

Nhiều nền văn hóa còn sử dụng thân rễ và thân giàu tinh bột của một số loài dương xỉ làm thực phẩm. Ví dụ như những chiếc bánh sừng bò từ lá dương xỉ, hay salad từ dương xỉ đà điểu (Matteuccia struthiopteris), làm kem, hoặc như một loại rau hấp mà bạn dễ dàng tìm thấy công thức trên Google.

Các nhà thảo dược còn cho biết một số loài dương xỉ có thể điều trị loét, thấp khớp, nhiễm trùng đường ruột và nhiều bệnh khác. 

Cây dương xỉ bạc hay cây ponga là biểu tượng quốc gia New Zealand. Và nó được đặt tên theo màu của mặt dưới bạc của lá.

Fern-Fever là một cơn sốt về nghệ thuật trang trí trong quá khứ với cây dương xỉ. Nghệ thuật trang trí thời Victoria đã trình bày họa tiết dương xỉ trên đồ gốm, thủy tinh, kim loại, hàng dệt, gỗ, giấy in và tác phẩm điêu khắc. Nói chung chúng xuất hiện trên mọi thứ từ quà làm lễ rửa tội đến bia mộ và đài tưởng niệm.

3.4. Cây dương xỉ trong dân gian

Trong văn hóa dân gian Slavic, dương xỉ được cho là nở hoa mỗi năm một lần, trong đêm Ivan Kupala. Mặc dù được cho là cực kỳ khó tìm, nhưng bất cứ ai nhìn thấy “hoa dương xỉ” đều sẽ hạnh phúc và giàu có trong suốt quãng đời còn lại của họ.

Tương tự như vậy, truyền thống Phần Lan cho rằng ai tìm thấy hạt giống của cây dương xỉ nở hoa vào đêm mùa Hạ và sở hữu nó, người đó sẽ được dẫn đến những nơi rực rỡ ánh sáng vĩnh cửu của những bông hoa được gọi là aarnivalkea mark – là nơi cất giấu kho báu. Những địa điểm này được bảo vệ bằng một câu thần chú ngăn không cho bất kỳ ai đến, trừ người nắm giữ hạt giống dương xỉ.

4. Trồng dương xỉ

 Nhiều người trồng dương xỉ trong nhà như cây kiểng, tuy nhiên những loại cây này cũng có thể là gợi ý tuyệt vời cho một vườn cây xanh mát.

4.1. Chọn dương xỉ ngoài trời

Bạn cần chọn loại cây phù hợp với khí hậu của mình. Một số cây dương xỉ chỉ ở trong những khu vực rất ấm áp và không sống qua mùa đông lạnh giá. Nhưng có những loại dương xỉ ngoài trời có thể chịu đựng được. 

Ví dụ, cây nữ dương xỉ (Athyrium filix-femina) với những chiếc lá mịn cao từ 0,3 đến 1m cùng tán lá rộng. Nó sống tốt cả trong khu vực râm mát hoặc nơi có ánh nắng chói chang, miễn là nó được tưới nhiều hơn một chút.

Một loài dương xỉ ngoài trời khác cũng chấp nhận mùa đông là cây dương xỉ kiếm (Polystichum munitum). Loại cây này phát triển cao tới 4 đến 6 feet và cung cấp những tán lá xanh tươi quanh năm. Nó phát triển mạnh ở Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ trồng các vùng cứng từ 1,2m đến 1,8m. 

Nếu bạn muốn một cây dương xỉ nhỏ hơn, hãy xem xét cây dương xỉ Giáng sinh (Polystichum acrostichoides). Chúng có thể chịu được điều kiện rất khô hoặc rất ẩm và có tán lá dài từ 0,3 đến 0,6m với màu xanh đậm, bóng.

4.2 Chọn cây dương xỉ trong nhà

Bạn có thể chọn dương xỉ Kangaroo paw, đúng như tên gọi, nó xuất phát từ Úc. Tên cây được bắt nguồn từ chiếc lá dài giống như bàn chân quá khổ của chuột túi. Loại cây này thích khí hậu rất ấm áp, vì vậy đối với hầu hết mọi người, nó chỉ thích hợp để trồng làm cây trong nhà. Đây là một loài thực vật thú vị: nó có thể là biểu sinh, mọc trong kẽ đá, trên thân cây, nhưng cũng có thể mọc trong đất. Hãy phun sương hàng ngày hoặc sử dụng khay rải đá cuội, hoặc trồng trong phòng ẩm tự nhiên như phòng tắm. Cây thích đất luôn được giữ ẩm, nhưng không thích ở trong đất sũng nước. 

Dương xỉ cá sấu (Microsorium musifolium ‘Crocydyllus’) cũng là một lựa chọn hấp dẫn. Chúng có lá màu xanh lá cây với đường gân xanh đậm ở giữa. Lá chúng còn có kết cấu khác thường được cho là giống da cá sấu. Mặc dù cái tên cho thấy loài cây này có thể khá cứng, nhưng thực ra nó rất mong manh. Nó chỉ có thể tồn tại ở nhiệt độ ấm và sẽ chết khi hơi lạnh. Vì lý do này, nó được giữ như một cây trồng trong nhà tránh gió lạnh

5. Kết

Cây dương xỉ là một loài thực vật đặc biệt xuất hiện từ rất lâu trên trái đất. Chúng mang những đặc điểm thú vị và có vai trò nhất định với nhân loại. Tuy nhiên thực tế lợi ích kinh tế của chúng không cao. Hy vọng qua bài viết bạn đã biết về loài cây này, cũng như biết cách chọn cho mình một loại để trồng nếu thấy hứng thú.